umhverfi (U)

Losun gróðurhúsalofttegunda í rekstri samstæðu Haga eru skilgreind út frá Operational Control aðferðafræðinni og skiptist hún í umfang 1, 2 og 3. Innan rekstrarmarka Haga (e. Operational Boundaries) er losun í umfangi 1 vegna beinnar orkunotkunar, þ.e. bifreiða í eigu og rekstri Haga og dótturfélaga og í umfangi 2 fyrir óbeina orkunotkun (raforku- og vatnsnotkun) á skrifstofu móðurfélagsins og á skrifstofum, í verslunum, vöruhúsum, kjötvinnslu og dælustöðvum eldsneytis dótturfélaga. Óbein losun í umfangi 3 er vegna flugferða starfsmanna vegna vinnu, úrgangsmyndunar starfsstöðva og dreifingar á eldsneyti fyrir dælustöðvar Olís.

Heildar kolefnisspor samstæðu Haga vegna ársins 2020 er 4.402,2 tonn CO₂ en var til samanburðar 4.535,8 tonn CO₂ árið 2019, sem jafngildir 2,9% lækkun milli ára. Hagar kolefnisjafna nú rekstur samstæðunnar í annað sinn, samtals 4.402,2 tonn CO₂, m.a. með gróðursetningu 20.222 trjáa. Mótvægisaðgerðir með skógrækt eru unnar í samstarfi við Kolvið og hafa allar rekstrareiningar samstæðunnar, að Olís undanskyldu, samið við Kolvið um bindingu jarðvegs og auðgun gróðurvistkerfa með skógrækt. Mótvægisaðgerðir Olís eru unnar í samstarfi við Landgræðsluna og hófst það samstarf fyrst árið 1992. Þær mótvægisaðgerðir miða að því að stöðva jarðvegsrof og endurheimta röskuð vistkerfi, svo sem náttúruskóga, framræst votlendi o.fl.

E1 - Gróðurhúsalofttegundir	Einingar	2019	2020
Umfang 1	tCO2í	918,2	906,6
Umfang 2 (landsnetið)	tCO2í	611,9	613,9
Umfang 2 (með markaðsaðgerðum)	tCO2í	611,9	613,9
Umfang 3	tCO2í	3.005,7	2.881,7
Kolefnisspor án mótvægisaðgerða	tCO2í	4.535,8	4.402,2
- Samtals mótvægisaðgerðir	tCO2í	4.130,0	4.402,2
Kolefnisspor með mótvægisaðgerðum	tCO2í	405,7	0,0

Losunarkræfni sýnir heildarlosun gróðurhúsalofttegunda miðað við helstu úttaksstærðir rekstursins. Þannig er losun hér sett í samhengi við veltu, eigið fé, fjölda stöðugilda og fjölda fermetra sem notaðir eru í rekstrinum, þ.e. hagkvæmni auðlindanýtingar innan samstæðunnar er sett í samhengi við efnahagslega verðmætasköpun. 

E2 - Losunarkræfni	Einingar	2019	2020
Losunarkræfni orku	kgCO2í/MWst	65,50	63,20
Losunarkræfni starfsmanna	tCO2í/stöðugildi	2,98	2,99
Losunarkræfni veltu	kgCO2í/m. ISK	38,98	36,81
Losunarkræfni eiginfjár	tCO2í/m. ISK	0,18	0,17
Losunarkræfni á hvern fermetra	kgCO2í/m2	37,42	35,56

Hér má sjá heildar orkunotkun samstæðu Haga en um er að ræða orku frá lífeldsneyti, jarðefnaeldsneyti, rafmagni og heitu vatni.

Á undanförnum árum hefur mikil áhersla verið lögð á umhverfisvænni kælimiðla og orkusparandi perur (LED) í rekstri verslana og vöruhúsa Haga. Allar nýjar og endurnýjaðar matvöruverslanir byggja á grænum grunni og nota nú íslenskan umhverfisvænan kælimiðil í stað freons áður. Kerfið er talið fremst á sviði umhverfisvænna kælikerfa og er auk þess sjálfbært og öruggt. Vélbúnaður kerfisins nýtir orkuna betur og allir kælar og frystar eru lokaðir, sem tryggir jafnara hitastig og þar af leiðandi betri gæði frystivara. Ný LED lýsing, ásamt lokum á kæla og frysta, sparar verslunum allt að 30% af rafmagni. Þá er lokun á kælum og frystum mikilvæg í baráttunni við matarsóun þar sem betri kæling tryggir betri gæði á matvörum. 

E3 - Orkunotkun	Einingar	2019	2020
Orkunotkun í heild	kWst	69.283.372	69.617.909
- Þar af orka frá lífeldsneyti	kWst	-	416
- Þar af orka frá jarðefnaeldsneyti	kWst	3.586.226	3.629.973
- Þar af orka frá rafmagni	kWst	31.993.832	31.399.846
- Þar af orka frá heitu vatni	kWst	33.703.314	34.587.674
Bein orkunotkun	kWst	3.586.226	3.630.389
Óbein orkunotkun	kWst	65.697.146	65.987.520

Orkukræfni sýnir heildar orkunotkun miðað við helstu úttaksstærðir rekstursins. Þannig er orkunotkun hér sett í samhengi við veltu, fjölda stöðugilda og fjölda fermetra sem notaðir eru í rekstrinum, þ.e. orkunotkunin er sett í samhengi við auðlindanotkun samstæðunnar miðað við raunlæg áhrif. 

E4 - Orkukræfni	Einingar	2019	2020
Orkukræfni starfsmanna	kWst/stöðugildi	45.521	47.263
Orkukræfni veltu	kWst/m. ISK	595,4	582,2
Orkukræfni á fermetra	Kwst/m2	571,6	562,4

Samsetning orku sýnir hlutfall notaðrar orku samstæðunnar sem hægt er að endurnýja á skömmum tíma í hringrás vistkerfisins. Endurnýjanleg orka er 94,8% og 5,2% er jarðefnaeldsneyti, þ.e. bensín eða dísilolía fyrir bifreiðar í eigu eða rekstri félagsins.

E5 - Samsetning orku	Einingar	2019	2020
Jarðefnaeldsneyti	%	5,2	5,2
Endurnýjanleg orka	%	94,8	94,8

Hér má sjá heildarmagn vatnsnotkunar hjá samstæðu Haga. 

E6 - Vatnsnotkun	Einingar	2019	2020
Samtals vatnsnotkun	m3	863.993	911.559
- Kalt vatn	m3	282.901	315.220
- Heitt vatn	m3	581.092	596.339

Hagar og dótturfélög þess hafa um árabil lagt mikla áherslu á umhverfismál í allri sinni starfsemi. Félagið leggur áherslu á að þekkja þau neikvæðu áhrif sem starfsemi þess hefur á umhverfið og leitast við að draga úr þeim eftir fremsta megni. Formleg umhverfisstefna var staðfest af stjórn Haga í apríl 2020 og endurskoðuð í apríl 2021. Þá snýr ein af fimm meginstoðum í stefnu Haga um samfélagslega ábyrgð, sem upphaflega var samþykkt árið 2017, að mikilvægi umhverfismála.

Umhverfisstefnan nær til allrar starfsemi Haga og dótturfélaga auk starfsfólks samstæðunnar. Meginmarkmiðið er að félagið leggi sitt af mörkum í þágu sjálfbærrar þróunar og samfélagslegrar ábyrgðar og styðji við mikilvægi þess að starfsfólk sé meðvitað um aðgerðir félagsins í þágu umhverfisins. Hagar vilja nýta auðlindir landsins á sjálfbæran hátt í þágu atvinnulífsins, landsmanna og komandi kynslóða til efnahagslegs og félagslegs ábata og jafnframt stuðla að sjálfbærni auðlinda eins og kostur er.

Sem hluti af þeirri umhverfisstefnu sem hér um ræðir var vatns-, orku- og endurvinnslustefna einnig samþykkt þar sem sérstaklega er hugað að aðgerðum hvað varðar vatn, orku og endurvinnslu í allri starfsemi Haga, hvort sem er á skrifstofum, í verslunum, á starfsstöðvum og í framkvæmdum á vegum félagsins.

Hagar notast ekki við viðurkennt orkustjórnunarkerfi, líkt og ISO 50001. Allar rekstrareiningar í samstæðunni notast hins vegar við umhverfisstjórnunarkerfi frá Klöppum Grænum lausnum hf. 

E7 - Umhverfisstarfsemi	Einingar	2019	2020
Fylgir fyrirtækið formlegri umhverfisstefnu?	já/nei	nei	já
Fylgir fyrirtækið sérstökum úrgangs-, vatns-, orku- og/eða endurvinnslustefnum?	já/nei	nei	já
Notar fyrirtækið þitt viðurkennt orkustjórnunarkerfi?	já/nei	nei	nei

Þótt loftslagstengd áhætta sé ekki hluti af formlegri dagskrá á stjórnarfundum Haga, og ekki sé starfandi nefnd á vegum stjórnar sem helguð er málaflokknum, eru loftslagstengd málefni reglulegt umræðuefni á stjórnarfundum félagsins.  

E8 - Loftslagsyfirsýn / stjórn	Einingar	2019	2020
Hefur stjórn yfirumsjón með og/eða stýrir loftslagstengdri áhættu?	já/nei	nei	nei

Þótt loftslagstengd áhætta sé ekki hluti af formlegri dagskrá á fundum framkvæmdastjórnar Haga, eru loftslagstengd málefni reglulegt umræðuefni á fundum hjá félaginu. Í janúar 2020 var sett á laggirnar Umhverfisráð Haga sem í er a.m.k. einn aðili frá hverri rekstrareiningu og er viðkomandi ábyrgur fyrir innleiðingu umhverfisstefnu samstæðunnar innan síns fyrirtækis. Hlutverk umhverfisráðsins er að stuðla að fræðslu fyrir starfsfólk með það að markmiði að efla umhverfisvitund innan starfseininga. Einnig að samræma aðgerðir innan rekstrareininga eins og kostur er. Umhverfisráðinu er einnig ætlað að gera aðgerðaáætlun hvað varðar umhverfismál og gildir áætlunin til tveggja ára í senn. Í þeirri áætlun skal m.a. útlista leiðir að markmiðum og þær aðgerðir sem fara þarf í til að ná settum markmiðum.

E9 - Loftslagsyfirsýn / stjórnendur	Einingar	2019	2020
Hefur framkvæmdastjórn yfirumsjón með og/eða stýrir loftslagstengdri áhættu?	já/nei	nei	nei

Á árinu 2020 var 303,5 milljónum króna varið í fjárfestingu í loftslagstengdum innviðum. Helst er um að ræða endurnýjun á tækni- og tækjabúnaði þar sem leitast er við að nota umhverfisvænni og orkusparandi lausnir, t.d. með LED lýsingu í verslunum og vöruhúsum, kælimiðlum hefur verið skipt úr freoni í íslenskt og vistvænt koldíoxíð og kælum lokað með gleri þar sem kostur er. Þá telst einnig með fjárfesting í hraðhleðslustöðvum.

E10 - Loftslagsyfirsýn / stjórnendur	Einingar	2019	2020
Árleg heildarfjárfesting í loftslagstengdum innviðum, seiglu og vöruþróun	m. ISK	223,2	303,5

Í fjölmörg ár hefur mikil áhersla verið lögð á flokkun úrgangs hjá rekstrareiningum Haga en tilgangur flokkunar er fyrst og fremst að minnka það magn sem fer til endanlegrar urðunar þar sem nákvæmni í flokkun er forsenda endurnýtingar og endurvinnslu. Markviss vinna undanfarinna ára hefur skilað nákvæmari flokkun sem skilar sér síðan í minni kostnaði, þar sem verslanir og vöruhús fá greitt fyrir bylgjupappann, auk þess sem lægri sorpgjöld eru greidd af flokkuðu rusli.

Til marks um árangurinn hlaut Bónus í apríl 2020 umhverfisverðlaun Terra fyrir markvissan árangur og ábyrga stefnu í flokkun og endurvinnslu. Bónus hefur um árabil dregið úr matarsóun og flokkað lífrænan úrgang jafnt og þétt. Í tilefni þessa buðu Bónus og Terra viðskiptavinum upp á ókeypis moltu til að nota í garðverkin og græða þannig náttúruna eftir erfiðan vetur. Um 20 tonn af moltu fóru til viðskiptavina Bónus og var moltan unnin upp úr lífrænum úrgangi verslunarinnar. Framtakið er gott dæmi um endurvinnslu og hringrásarhagkerfi þar sem markmiðið er alltaf að koma efnislegum gæðum aftur til skila út í umhverfið.

Árið 2018 voru matvörukeðjur samstæðunnar leiðandi í minnkun plasts þegar sölu á burðarpokum úr plasti var alfarið hætt. Í staðinn eru nú seldir umhverfisvænni og lífniðurbrjótanlegir burðarpokar og hafa sparast meira en 200 tonn af plasti ár hvert með tilkomu nýju pokanna. Í fjöldamörg ár hafa Bónus og Hagkaup hvatt viðskiptavini til að nota fjölnota burðarpoka í verslunarferðum sínum og hafa slíkir pokar notið mikilla vinsælda. Til að mynda er áætlað að Bónus og Hagkaup hafi samanlagt selt eða gefið yfir 400 þúsund slíka poka í gegnum árin. Þá selja sérvöruverslanir Haga, Zara og Útilíf, eingöngu bréfburðarpoka í sínum verslunum.

Bylting hefur orðið í minni plastnotkun í vinnslu og pökkun fyrirtækja félagsins á kjöti, ávöxtum og grænmeti. Þar má nefna að nýr vélakostur og nýjar umbúðir hafa gert það að verkum að plastumbúðir fyrir hverja einingu af nautahakki hafa farið úr 21 grammi niður í 3 grömm. Að sama skapi er auðvelt að flokka umbúðirnar þar sem pappaspjaldið er endurvinnanlegt og má því setja í pappírstunnuna. Plastfilman má sömuleiðis fara með öðru plasti til endurvinnslu og eru því umbúðirnar 100% endurvinnanlegar. Með þessum aðgerðum hefur líftími og geymsluþol vörunnar einnig aukist til muna sem minnkar töluvert líkur á matarsóun. Bónus var fyrst matvöruverslana hér á landi til að bjóða upp á einnota vörur úr lífniðurbrjótanlegum og umhverfisvænni efnum en áður, líkt og diska, drykkjarmál, eyrnapinna úr pappa og sogrör úr járni ásamt fleiri áhöldum.

Heildarmagn úrgangs frá rekstri samstæðu Haga hefur minnkað um 1,3% milli ára og þá hefur flokkunarhlutfall hækkað um 4%-stig frá árinu 2019, eða úr 62,1% í 66,1%.

Meðhöndlun úrgangs	Einingar	2019	2020
Samtals úrgangur	kg	5.763.707	5.688.345
- Þar af flokkaður úrgangur	kg	3.579.685	3.761.437
- Þar af óflokkaður úrgangur	kg	2.184.022	1.924.728
Endurunnið / endurheimt	kg	3.182.108	3.396.473
Urðun / förgun	kg	2.581.599	2.289.673
Hlutfall flokkaðs úrgangs	%	62,1	66,1
Hlutfall endurunnins úrgangs	%	55,2	59,7

Úrgangskræfni sýnir heildar úrgang pr. kg miðað við helstu úttaksstærðir rekstursins. Þannig er úrgangur hér settur í samhengi við veltu og fjölda stöðugilda. 

Úrgangskræfni	Einingar	2019	2020
Úrgangskræfni starfsmanna	kg/stöðugildi	3.786,6	3.861,7
Úrgangskræfni veltu	kg/m. ISK	49,5	47,6

Hér að neðan má sjá losun vegna viðskiptaferða starfsmanna samstæðunnar með flugi. Minnkun milli ára má að mestu leyti rekja til heimsfaraldurs COVID-19.

Viðskiptaferðir	Einingar	2019	2020
Losun vegna viðskiptaferða	tCO2í	23,2	6,6
- Flug	tCO2í	23,2	6,6

 

Ferðir starfsmanna til og frá vinnu	Einingar	2019	2020
Endurgreiðir fyrirtækið vistvænan ferðamáta starfsmanna?	já/nei	nei	nei

Heildarlosun vegna flutninga á vöru og þjónustu hér að neðan er vegna dreifingar á eldsneyti fyrir Olís sem Olíudreifing ehf. sinnir en Olís á 40% hlut í félaginu. Almennt er önnur dreifing á vörum fyrir samstæðuna, sér í lagi á matvörum, í höndum Aðfanga og Banana og því hluti af umfangi 1, sem skýrir ástæðu þess að flutningur í umfangi 3 er ekki meiri en raun ber vitni.

Flutningur á vörum og þjónustu	Einingar	2019	2020
Heildarlosun vegna flutninga á vöru og þjónustu	tCO2í	1.666,3	1.658,0
- Losun vegna flutninga á vegum	tCO2í	1.666,3	1.658,0

Hér að neðan má sjá notkun helstu orkjugjafa bifreiða félagsins. 

Helstu orkugjafar bifreiða	Einingar	2019	2020
Samtals eldsneytisnotkun	lítrar	361.549	366.018
- Metan	lítrar	-	38
- Bensín	lítrar	74.104	69.301
- Dísilolía	lítrar	287.445	296.680
Samtals eldsneytisnotkun	kg	299.906	304.181
- Metan	kg	-	28
- Bensín	kg	55.578	51.976
- Dísilolía	kg	244.328	252.178

Heildar kolefnisspor samstæðu Haga vegna ársins 2020 er 4.402,2 tonn CO₂. Hagar kolefnisjafna nú í annað sinn rekstur samstæðunnar, samtals 4.402,2 tonn CO₂, m.a. með gróðursetningu 20.222 trjáa. Mótvægisaðgerðir með skógrækt eru unnar í samstarfi við Kolvið og hafa allar rekstrareiningar samstæðunnar, að Olís undanskyldu, samið við Kolvið um bindingu jarðvegs og auðgun gróðurvistkerfa með skógrækt. Mótvægisaðgerðir Olís eru unnar í samstarfi við Landgræðsluna og hófst það samstarf fyrst árið 1992. Þær mótvægisaðgerðir miða að því að stöðva jarðvegsrof og endurheimta röskuð vistkerfi, svo sem náttúruskóga, framræst votlendi o.fl.

Mótvægisaðgerðir	Einingar	2019	2020
Samtals mótvægisaðgerðir	tCO2í	4.130,0	4.402,2
- Mótvægisaðgerðir með skógrækt	tCO2í	1.754,5	2.022,2
- Mótvægisaðgerðir með endurheimt votlendis	tCO2í	6,8	0,0
- Aðrar mótvægisaðgerðir	tCO2í	2.368,7	2.380,0

Hér má sjá allar þær starfsstöðvar, bifreiðar og eignir í samstæðu Haga sem eru hluti af umhverfisuppgjöri þessu.

Eignastýring	Einingar	2019	2020
Fjöldi bygginga	fjöldi	153	157
- Skrifstofurými	fjöldi	8	10
- Framleiðslurými	fjöldi	2	1
- Þjónustustöðvar Olís	fjöldi	28	27
- ÓB stöðvar	fjöldi	42	44
- Verslanir	fjöldi	46	45
- Útibú	fjöldi	16	16
- Metanstöðvar	fjöldi	3	3
- Rafhleðslustöðvar	fjöldi	2	4
- Vöruhúsnæði	fjöldi	6	7
Fjöldi ökutækja	fjöldi	201	223
- Bensín / dísel	fjöldi	180	174
- Rafknúin ökutæki	fjöldi	18	41
- Aðrir eldsneytisgjafar	fjöldi	3	9

Kolefnisgjöld eru greidd í ríkissjóð af fljótandi jarðefnaeldsneyti. Á árinu 2020 greiddi samstæða Haga samtals kr. 4.089.990 í kolefnisgjald til ríkissjóðs vegna beinnar eldsneytisnotkunar.

Kolefnisgjöld	Einingar	2019	2020
Kolefnisgjald, gas- og dísilolía	ISK/lítra	10,40	11,45
Kolefnisgjald, bensín	ISK/lítra	9,10	10,00
Kolefnisgjald, eldsneyti	ISK/kg	12,80	14,10
Kolefnisgjald, hráolía o.s.frv.	ISK/kg	11,40	12,55
Samtals kolefnisgjald (ESR)	ISK	3.663.775	4.089.990
Samtals kolefnisgjald (ETS)	ISK	-	-